Nastrój grozy to jeden z kluczowych elementów wielu tekstów kultury, zarówno w literaturze, filmie, jak i innych dziedzinach sztuki. Tworzenie atmosfery pełnej napięcia, niepokoju i strachu wymaga odpowiednich środków stylistycznych, fabularnych oraz estetycznych, które angażują odbiorcę emocjonalnie i intelektualnie. Groza jako motyw pojawia się w różnych epokach, od gotyckiej literatury XVIII wieku, po współczesne horrory filmowe. Zasadniczym celem twórców jest wywołanie u odbiorcy uczucia lęku poprzez nieznane, niewytłumaczalne lub nadprzyrodzone zjawiska. Warto przyjrzeć się różnym technikom, które twórcy wykorzystują, aby wprowadzić nastrój grozy, analizując to zagadnienie na podstawie wybranych przykładów literackich i filmowych.
Jednym z najbardziej klasycznych przykładów literatury grozy jest powieść gotycka. „Zamek Otranto” Horace’a Walpole’a, który uważany jest za pierwszą powieść gotycką, wprowadza typowe elementy budowania nastroju grozy. Tajemnicze zamki, ukryte komnaty, niespodziewane zjawiska nadprzyrodzone oraz atmosfera niepewności tworzą klimat, w którym bohaterowie są bezbronni wobec sił, których nie rozumieją. W literaturze gotyckiej bardzo ważne są także scenerie – ciemne, opustoszałe budynki, mgła, noc – które potęgują uczucie zagrożenia. Walpole celowo wykorzystuje elementy architektoniczne (mury zamku, ukryte przejścia) oraz zjawiska przyrodnicze (burze, ciemność), aby nadać swojemu utworowi nastrój tajemniczości i grozy.
Również w twórczości Edgara Allana Poe znaleźć można wyrafinowane techniki tworzenia atmosfery grozy. W jego opowiadaniach, takich jak „Zagłada domu Usherów” czy „Serce oskarżycielem”, Poe kreuje nastrój grozy poprzez psychologiczne zagłębianie się w stan umysłu bohaterów. Groza u Poe’a często wynika z wewnętrznych konfliktów postaci, ich poczucia winy, lęku przed własnym szaleństwem oraz obsesyjnych myśli. Zamiast polegać wyłącznie na elementach zewnętrznych, Poe tworzy napięcie, oddając głos postaciom zmagającym się z własną świadomością. W „Sercu oskarżycielu” główny bohater, mimo że popełnia zbrodnię i ją ukrywa, słyszy bicie serca swojej ofiary, co prowadzi go do szaleństwa. Psychologiczne napięcie, które stopniowo narasta, sprawia, że odbiorca również doświadcza lęku i grozy, mimo że nie mamy tu do czynienia z bezpośrednimi elementami nadprzyrodzonymi.
W literaturze współczesnej mistrzostwo w tworzeniu atmosfery grozy osiągnął Stephen King, którego powieści często balansują na granicy realizmu i horroru. Jednym z przykładów jest powieść „Lśnienie”, w której King łączy elementy psychologicznej grozy z nadprzyrodzonymi wydarzeniami. Głównym miejscem akcji jest odludny hotel Overlook, gdzie zimą zamieszkuje rodzina Torrance’ów. King tworzy nastrój grozy poprzez izolację bohaterów od świata zewnętrznego, powolne ujawnianie tajemnic miejsca, a także degradację psychiczną głównego bohatera, Jacka. Motyw stopniowego popadania w obłęd, wszechobecna cisza przerywana tylko przez złowieszcze odgłosy, klaustrofobiczna atmosfera zamkniętego hotelu oraz stopniowo odkrywane mroczne tajemnice sprawiają, że odbiorca nieustannie odczuwa niepokój i strach. King korzysta także z wewnętrznego dialogu bohaterów, którzy stają się świadkami niewytłumaczalnych zjawisk, co dodatkowo potęguje napięcie i wprowadza uczucie paranoi.
Kolejnym przykładem jest film jako medium, które potrafi wyjątkowo intensywnie budować atmosferę grozy, szczególnie dzięki wykorzystaniu dźwięku i obrazu. W filmach takich jak „Dziecko Rosemary” w reżyserii Romana Polańskiego, groza rodzi się stopniowo, w miarę jak bohaterka odkrywa przerażające sekrety otaczających ją ludzi. Polański mistrzowsko wykorzystuje napięcie wynikające z niepewności i stopniowego odkrywania prawdy. Scenografia i symbolika mają ogromne znaczenie – ograniczona przestrzeń mieszkania, klaustrofobiczne ujęcia oraz subtelne aluzje do nadprzyrodzonych sił potęgują wrażenie zagrożenia, mimo że większość akcji rozgrywa się w pozornie zwyczajnym świecie. To nie potwory ani duchy, lecz psychologiczne manipulacje i ukryte intencje postaci budują atmosferę grozy.
W filmie „Lśnienie” w reżyserii Stanleya Kubricka, który jest adaptacją powieści Stephena Kinga, nastrój grozy osiągnięto dzięki mistrzowskiej reżyserii, grze aktorskiej oraz stylizacji obrazu. Klaustrofobiczne przestrzenie hotelu Overlook, dynamiczne ujęcia kamer, przenikliwa ścieżka dźwiękowa i powolne tempo narracji sprawiają, że napięcie stopniowo narasta. Kubrick, podobnie jak King w swojej powieści, tworzy nastrój grozy poprzez psychologiczną degradację bohaterów, zacierając granice między rzeczywistością a szaleństwem. Elementy nadprzyrodzone, takie jak zjawy czy tajemnicze zjawiska w hotelu, są w filmie obecne, ale to psychologiczny horror związany z postacią Jacka Torrance’a stanowi główny element budujący atmosferę.
Inną formą tworzenia grozy jest literatura science fiction, w której strach często wynika z kontaktu z nieznanym lub z zaawansowaną technologią. H.P. Lovecraft, pisarz związany z literaturą grozy i science fiction, stworzył unikalny rodzaj nastroju lęku, oparty na kontakcie człowieka z kosmicznymi, niewyobrażalnymi siłami. W opowiadaniu „Zew Cthulhu” Lovecraft wykorzystuje motyw niewypowiedzianego lęku przed tym, co znajduje się poza granicami ludzkiej wiedzy i rozumienia. Jego bohaterowie często stają w obliczu istot i sił, które są zbyt potężne, by je pojąć, co wprowadza nastrój egzystencjalnej grozy, bazujący na poczuciu ludzkiej bezradności i nieznajomości prawdziwej natury wszechświata.
Podsumowując, różne formy tworzenia nastroju grozy w tekstach kultury odwołują się do szerokiej gamy środków – od psychologicznych analiz postaci, przez nadprzyrodzone wydarzenia, aż po metaforyczne przedstawienie świata jako miejsca pełnego tajemnic i zagrożeń. Literatura, film czy sztuki wizualne, takie jak malarstwo i fotografia, korzystają z elementów, które mają za zadanie wywołać lęk, napięcie i niepewność. Twórcy grozy starają się ukazać, że to, co nieznane i niezrozumiałe, często staje się najpotężniejszym źródłem strachu.
Dla osób szukających pomocy w pisaniu prac polecamy serwis pisanie prac - profesjonalne korepetycje z wielu kierunków.
